काठमाडौँ । पेरिस ओलम्पिकमा महिला बक्सिङ खेलमा ठूलो विवाद उत्पन्न भएको छ । पेरिस ओलम्पिकमा अल्जेरियाकी महिला बक्सर इमान खेलिफसँग खेल्दै आएकी इटालियन महिला बक्सरले ४६ सेकेण्डमा खेल छोडेपछि विवाद सिर्जना भएको हो ।
इटालियन महिला बक्सर एन्जेला कारिनीले रिङमा प्रवेश गरेको ४६ सेकेन्डमै खलिफविरुद्धको खेल छाडिन् । खेलपछि उनले भनिन्- ‘मैले आफ्नो जीवन बचाउनु पर्यो ।’
गत वर्षको विश्व च्याम्पियनसिपमा निर्धारित मापदण्ड पूरा नगरेको कारण सहभागी हुन नपाउने पेरिस ओलम्पिकका दुई खेलाडीमध्ये खेलिफ पनि पर्छिन् । तर यसपटक यी दुवै खेलाडीले पेरिस ओलम्पिक खेल्ने अनुमति पाएका थिए । अन्तर्राष्ट्रिय ओलम्पिक कमिटीले वेल्टरवेट विधामा खेल्ने खालिफको शरीरमा टेस्टोस्टेरोनको मात्रा बढेको कारण भारतमा हुने प्रतियोगिताबाट बाहिरिएको बताएको थियो ।
अन्तर्राष्ट्रिय ओलम्पिक समिति विश्व च्याम्पियनसिपको आयोजक भने होइन । २५ वर्षीय खेलिफ ओलम्पिक खेलको पहिलो राउण्डमा बाई पाएर रिङमा प्रवेश गर्दा दर्शकमा रहेका अल्जेरियन फ्यानले ताली बजाएर स्वागत गरेका थिए ।
त्यो ४६ सेकेन्डमा के भयो ?
३० सेकेन्डमा, खेलिफले अनुहारमा मुक्का हानेपछि, उनकी प्रतिद्वन्द्वी करिनी आफ्नो हेडगियर समायोजन गर्न कोचसँग पुगिन्। खेल फेरि सुरु भएको केही सेकेन्डमा, उनी आफ्नो कुनामा फर्किन् र लड्न अस्वीकार गरिन् । यसपछि, खलिफलाई विजेता घोषित गर्नेबित्तिकै करिनीले भनिन्- ‘यो ठीक भएन ।’
खेलपछि मिडियालाई सम्बोधन गर्ने क्रममा करिनीको आँखामा आँसु थियो । ‘मैले खेल समाप्त गर्न सकिन,’ करिनीले भनिन्, ‘मेरो नाकमा अत्याधिक पीडा भयो र यो अनुभव पछि मैले आफूलाई महिलाको हैसियतमा भएको अनुभव र परिपक्वताका आधारमा मेरो देशले यसमा कुनै आपत्ति हुदैन तर म रोकिएँ । मैले आफैलाई रोक्न भनें ।’
उनले भनिन्, ‘यो मेरो बाँकी जीवनका लागि अविस्मरणीय खेल हुन सक्थ्यो तर त्यसबेला मैले आफ्नो ज्यान पनि बचाउनु परेको थियो ।’ इटालीकी प्रधानमन्त्री जर्जिया मेलोनीले इटालियन मिडियालाई भनेकी छन्, ‘समानताको आधारमा प्रतिस्पर्धाको अर्थ हुन्छ । मेरो अनुसार यसमा समानताको आधारमा केही थिएन ।’
यस खेलको एक दिनअघि अल्जेरियाको ओलम्पिक कमिटीले खलिफमाथि लागेको आरोपलाई निराधार भएको बताएको थियो ।
को हुन् इमान खेलिफ ?
२५ वर्षीय बक्सर इमान खेलिफ अल्जेरियाको टियारेटकी निवासी हुन् । युनिसेफको ब्रान्ड एम्बेसेडर खलिफले अहिलेसम्म ५० खेल खेलेका छन् र नौ वटा मात्रै हारेका छन् । खेलिफको बुबा सुरुमा उनको बक्सिङको विरुद्धमा हुनुहुन्थ्यो, किनभने उनी महिलाहरू बक्सिङमा प्रवेश गर्ने विरुद्ध थिए । खेलिफले २०१८ मा विश्व च्याम्पियनसिपमा डेब्यु गरेकी थिइन् तर उनी यहाँ १७औं स्थानमा पुगिन् । २०१९ मा, उनी नवौं स्थानमा थिइन्। २०१९ मा, उनी १९औं स्थानमा रहेकी उनी २०२१ टोकियो ओलम्पिकमा उनी क्वार्टरफाइनलमा आयरल्यान्डकी केली ह्यारिङटनसँग पराजित भइन् । एमी ब्रोडथ्रस्टसँग हारेर उनी महिला विश्व बक्सिङ च्याम्पियनसिपमा दोस्रो स्थानमा रहेकी थिइन् । उनले २०२२ अफ्रिकी च्याम्पियनसिप, मेडिटेरेनियन गेम्स र २०२३ अरब खेलहरूमा स्वर्ण पदक जितेकी छिन् ।
खेलिफलाई हटाउँदा नयाँ दिल्लीमा के भयो ?
नयाँ दिल्लीमा भएको च्याम्पियनसिपमा अन्तर्राष्ट्रिय बक्सिङ संघका अध्यक्ष ओमर क्रेमलेभले भनेका थिए, ‘डिएनए परीक्षणको आधारमा हामीले च्याम्पियनसिपमा सहभागी धेरै बक्सरहरूले चलाखीपूर्वक आफूलाई महिलाको रूपमा प्रस्तुत गर्ने प्रयास गरेका थिए । तर परीक्षणपछि उनीमा एक्सवाई क्रोमोजोम रहेको पाइएको थियो । तर, अल्जेरियन ओलम्पिक कमिटीले यस निर्णयमा खेलिफलाई ‘चिकित्सा कारण’ का कारण हटाएको बताएको छ । तर, अल्जेरियन मिडियाले खेलिफको उच्च टेस्टोस्टेरोनका कारण हटाएको विश्वास गरे । यस निर्णयबाट असन्तुष्ट खेलिफले भनेकी थिइन्, ‘केही देशहरू अल्जेरियाले स्वर्ण पदक जितेको चाहँदैनन् । यो ठूलो षड्यन्त्र र षड्यन्त्र हो । यसमा हामी चुप लागेर बस्दैनौँ ।’
अन्तर्राष्ट्रिय ओलम्पिक समितिको जवाफ
सन् २०२३ मा भारतमा भएको महिला विश्व बक्सिङ च्याम्पियनसिपमा खलिफको लिंगको मुद्दा चर्चामा आएको थियो । यस्तै एउटा घटनामा उनको गत वर्षको विश्व च्याम्पियनसिपमा ताइवानकी लिन यु-थिङबाट कास्य पदक खोसिएको थियो । उनी लैङ्गिक योग्यता परीक्षामा फेल भएकी थिइन् । तर शुक्रबार उनले पेरिस ओलम्पिकमा भाग लिइन् । अन्तर्राष्ट्रिय ओलम्पिक समितिले सबै बक्सरहरूले प्रतियोगितामा भाग लिन र प्रवेशका लागि योग्यता मापदण्ड पूरा गरेको बताएको छ ।
अन्तर्राष्ट्रिय बक्सिङ संघद्वारा आयोजित २०२३ विश्व च्याम्पियनसिप जसमा खलिफ र लिन आउट भएका थिए ।
तर अन्तर्राष्ट्रिय ओलम्पिक कमिटीले गत जुनमा रुसको नेतृत्वमा रहेको यस संस्थाको विश्व प्रशासकीय निकायको सदस्यता खारेज गरेको थियो । अन्तर्राष्ट्रिय ओलम्पिक कमिटीले टोकियो र पेरिस ओलम्पिकमा बक्सिङको आयोजना गर्दैछ ।
अन्तर्राष्ट्रिय बक्सिङ संघले बुधबार भने कि लिन र खेलिफलाई प्रतियोगिताको पारदर्शिता र विश्वसनीयताको स्तर कायम राख्न विश्व च्याम्पियनसिपबाट हटाइयो तर टेस्टोस्टेरोन परीक्षण भने नगरेको बताएको छ । तर उनका लागि फरक मान्यता प्राप्त परीक्षणहरू सञ्चालन गरिएको र यसको जानकारी गोप्य राखिएको छ ।
यस परीक्षणमा लिन र खेलिफले प्रतियोगितामा सहभागी हुन तोकिएको मापदण्ड पूरा गर्न नसकेको खुलासा बताइयो । लिन र खालिफको पहिलो पटक २०२२ मा इस्तानबुलमा भएको विश्व च्याम्पियनसिपमा र २०२३ मा पुनः परीक्षण गरिएको थियो।
इन्टरनेशनल बक्सिङ एसोसिएसनले लिनले यसविरुद्ध अपिल गरेको तर खेलिफले पहिले अपील गरेको तर पछि फिर्ता लिएको बताएको छ । उनले भने, ‘हामीले हाम्रो बक्सिङ परिवारको लागि सही र उपयुक्त निर्णय लियौँ । हामीले फेला पार्यौं कि तिनीहरू महिलाको रूपमा भाग लिन योग्य छैनन् ।
तोकिएको योग्यता र परीक्षणको विरुद्धमा एक बक्सर अर्को भन्दा भारी र बलियो भएमा प्रतियोगितामा महिला विधामा लड्न अयोग्य मानिनेछ । मंगलबार अन्तर्राष्ट्रिय ओलम्पिक कमिटीका प्रवक्ता मार्क एडम्सले भने, ‘यी खेलाडीहरूले धेरै वर्षअघि पनि लडाइँ गरेका थिए ।
अन्तर्राष्ट्रिय बक्सिङ संघको मनमानी निर्णयको आइओसीले आलोचना गरेको छ । बिहीबार जारी गरिएको नयाँ विज्ञप्तिमा, अन्तर्राष्ट्रिय ओलम्पिक संघको बक्सिङ निकायले आईबीएको आलोचना गरेको छ र खालिफ र लिन आईबीएको हतार र मनमानी निर्णयको शिकार भएको बताएको छ । आईओसीले खलिफ र लिनलाई कुनै विशेष प्रक्रिया बिना नै सन् २०२३ को विश्व च्याम्पियनसिपबाट बाहिर राखिएको जनाएको छ ।
यी दुई खेलाडीविरुद्ध देखिएको आक्रोश अन्तर्राष्ट्रिय बक्सिङ संघको मनमानी निर्णयको परिणाम हो । जुन कुनै उचित प्रक्रिया बिना नै लिइएको थियो । यी खेलाडीहरू धेरै वर्षदेखि ठूला प्रतियोगिताहरूमा भाग लिइरहेका छन् भन्ने कुरामा विशेष ध्यान दिनुपर्छ।
बक्सिङ विश्लेषकहरुले भने यो घटना बक्सिङका लागि निकै नराम्रो भएको बताएका छन् । ओलम्पिकमा बक्सिङको भविष्यबारे छलफल भइरहेका बेला यस्तो घटना हुनु दुखद भएको छ र यस घटनाले ओलम्पिकमा बक्सिङलाई चोट पुर्याएको उनीहरुको ठहर छ ।
खेलिफको अर्को खेल शनिबार हङ्गेरियन बक्सर अन्ना लुका हमोरीसँग हुनेछ। यदि खलिफाले त्यो खेल जितेमा पेरिस ओलम्पिकमा उनको पदक पक्का हुनेछ ।
